Tật khúc xạ học đường đang ngày càng phổ biến tại Việt Nam, đặc biệt ở lứa tuổi học sinh tiểu học và trung học cơ sở. Đây là giai đoạn trẻ phải học tập với cường độ cao, trong khi đôi mắt vẫn đang phát triển và rất nhạy cảm với các yếu tố từ môi trường và thói quen sinh hoạt hàng ngày.

Thực trạng này không chỉ gây ảnh hưởng đến kết quả học tập, mà còn làm giảm chất lượng sống và hạn chế khả năng phát triển toàn diện của trẻ về mặt thể chất lẫn tâm lý. Việc phát hiện sớm, phòng ngừa đúng cách và điều trị kịp thời sẽ giúp hạn chế tối đa những ảnh hưởng tiêu cực từ tật khúc xạ học đường. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan về tình trạng này, nguyên nhân gây ra, dấu hiệu nhận biết và các giải pháp phòng ngừa hiệu quả dành cho phụ huynh và nhà trường.

II. Tật Khúc Xạ Học Đường Là Gì?

Tật khúc xạ học đường là thuật ngữ dùng để chỉ tình trạng rối loạn khúc xạ xảy ra ở trẻ trong độ tuổi đến trường, thường từ 6 đến 18 tuổi. Đây là giai đoạn mà mắt của trẻ còn đang trong quá trình phát triển, nhưng lại phải chịu nhiều áp lực từ việc học tập căng thẳng, thiếu vận động ngoài trời và sử dụng thiết bị điện tử quá mức. Tình trạng này khiến mắt không điều tiết tốt, dẫn đến các tật khúc xạ phổ biến như cận thị, loạn thị và hiếm hơn là viễn thị.

Trong đó, cận thị học đường chiếm tỷ lệ áp đảo – hơn 80% các trường hợp. Trẻ mắc cận thị thường nhìn mờ khi quan sát vật ở xa, đặc biệt là chữ trên bảng, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng học tập. Một số em có thể đi kèm loạn thị khiến hình ảnh bị méo mó, nhòe nhoẹt. Viễn thị ở lứa tuổi học sinh ít gặp hơn nhưng cũng có thể gây nhức mỏi mắt nếu không được điều chỉnh kịp thời. Tật khúc xạ học đường không chỉ là một vấn đề y khoa, mà còn là một thách thức trong giáo dục và chăm sóc sức khỏe học đường.

III. Thực Trạng Tật Khúc Xạ Ở Học Sinh Việt Nam

Tỷ lệ trẻ mắc tật khúc xạ học đường tại Việt Nam đang có xu hướng gia tăng nhanh chóng, đặc biệt ở khu vực thành thị. Theo thống kê, có đến hơn 40% học sinh ở các thành phố lớn như Hà Nội và TP.HCM đang phải đeo kính cận. Điều đáng lo ngại là độ tuổi mắc bệnh ngày càng trẻ hóa – nhiều em vừa vào lớp 1 đã được chẩn đoán cận thị. Tuy nhiên, các chương trình sàng lọc thị lực học đường vẫn chưa được triển khai rộng rãi và đều đặn. Điều này khiến không ít học sinh bị bỏ sót hoặc phát hiện khi tình trạng đã trở nặng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến thị lực và kết quả học tập.

IV. Nguyên Nhân Gây Ra Tật Khúc Xạ Học Đường

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tật khúc xạ ở học sinh, trong đó phổ biến nhất là thói quen học tập sai cách. Trẻ thường ngồi sai tư thế, cúi sát vào vở, học ở nơi thiếu ánh sáng hoặc sử dụng bàn ghế không phù hợp với chiều cao. Những yếu tố này buộc mắt phải điều tiết liên tục, gây ra áp lực lớn cho hệ thống thị giác đang phát triển.

Việc lạm dụng thiết bị điện tử như điện thoại, máy tính bảng cũng là nguyên nhân đáng báo động. Trẻ em ngày nay dành hàng giờ trước màn hình mà không nghỉ ngơi hợp lý, khiến mắt bị mỏi và dễ tổn thương.

Ngoài ra, thời gian hoạt động ngoài trời của trẻ ngày càng ít đi do áp lực học tập và thói quen sinh hoạt thụ động. Thiếu ánh sáng tự nhiên làm tăng nguy cơ cận thị học đường. Cuối cùng, yếu tố di truyền cũng đóng vai trò không nhỏ: nếu cha hoặc mẹ bị cận thị, khả năng con cũng mắc tật khúc xạ sẽ cao hơn đáng kể.

V. Dấu Hiệu Nhận Biết Tật Khúc Xạ Ở Học Sinh

Việc phát hiện sớm tật khúc xạ ở trẻ có vai trò vô cùng quan trọng, tuy nhiên không phải phụ huynh nào cũng dễ dàng nhận ra các dấu hiệu bất thường ở con. Một trong những biểu hiện đầu tiên là trẻ thường xuyên nheo mắt hoặc cúi sát vở khi đọc và viết. Hành vi này xuất phát từ việc mắt không nhìn rõ vật ở xa, buộc trẻ phải điều chỉnh tư thế để thấy rõ hơn.

Bên cạnh đó, nhiều em than phiền mỏi mắt, nhức đầu sau mỗi buổi học hoặc sau khi dùng điện thoại, máy tính bảng trong thời gian dài. Nếu không được chú ý, tình trạng này có thể khiến trẻ học hành sa sút vì không nhìn rõ bảng, dẫn đến mất tập trung, điểm số giảm sút. Một số trẻ còn có thói quen dụi mắt liên tục, nghiêng đầu khi quan sát vật ở xa hoặc tránh nhìn thẳng vào nguồn sáng mạnh. Những biểu hiện này có thể bị hiểu nhầm là mệt mỏi thông thường, nhưng thực tế lại là tín hiệu cảnh báo cho tật khúc xạ đang âm thầm tiến triển.

VI. Hậu Quả Khi Không Phát Hiện Sớm Tật Khúc Xạ

Nếu tật khúc xạ không được phát hiện và điều chỉnh kịp thời, hậu quả có thể rất nghiêm trọng, ảnh hưởng đến cả thị lực lẫn sự phát triển tinh thần, cảm xúc của học sinh. Trước hết, mắt bị cận nếu không được kiểm soát sẽ tăng độ nhanh chóng, đặc biệt trong những năm đầu đi học. Có trẻ chỉ trong vòng một năm đã tăng từ -1 lên -4 hoặc -5 độ, thậm chí trở thành cận thị nặng (trên -6 độ), gây nguy cơ cao mắc các biến chứng võng mạc trong tương lai.

Một số trẻ không được đeo kính đúng thời điểm có thể phát triển nhược thị hoặc lác mắt, làm giảm chức năng của một bên mắt và khó hồi phục nếu can thiệp muộn. Không chỉ ảnh hưởng đến thị lực, việc nhìn kém còn khiến trẻ cảm thấy tự ti, ngại giao tiếp với bạn bè, từ đó ảnh hưởng đến tâm lý và kết quả học tập. Tật khúc xạ nếu tiến triển nặng còn là rào cản đối với ước mơ nghề nghiệp của trẻ, bởi nhiều ngành như công an, quân đội, hàng không đều yêu cầu thị lực tốt. Vì vậy, phát hiện sớm và can thiệp đúng là chìa khóa để bảo vệ tương lai của trẻ em ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường.

VII. Cách Phòng Ngừa Tật Khúc Xạ Học Đường

Việc phòng ngừa tật khúc xạ học đường cần bắt đầu từ việc thiết lập thói quen học tập đúng cách cho trẻ. Phụ huynh nên hướng dẫn trẻ ngồi thẳng lưng, giữ khoảng cách từ mắt đến sách vở khoảng 30–35cm, đồng thời đảm bảo bàn ghế học phù hợp với chiều cao của trẻ.

Ngoài ra, nên hạn chế thời gian sử dụng thiết bị điện tử, đặc biệt với trẻ dưới 12 tuổi – chỉ nên sử dụng dưới 2 giờ mỗi ngày. Quy tắc 20-20-20 cũng rất hiệu quả: sau mỗi 20 phút học tập hoặc sử dụng thiết bị điện tử, trẻ cần nghỉ mắt 20 giây bằng cách nhìn xa khoảng 6m.

Việc cho trẻ tiếp xúc với ánh sáng tự nhiên cũng rất quan trọng. Khuyến khích trẻ chơi ngoài trời ít nhất 1–2 giờ mỗi ngày giúp làm chậm tiến trình cận thị. Bên cạnh đó, khám mắt định kỳ 1–2 lần mỗi năm tại các cơ sở chuyên khoa sẽ giúp phát hiện sớm và can thiệp kịp thời bằng kính thuốc hoặc phương pháp hỗ trợ phù hợp.

VIII. Phương Pháp Điều Chỉnh Tật Khúc Xạ Ở Học Sinh

Hiện nay có nhiều phương pháp điều chỉnh tật khúc xạ ở học sinh. Phổ biến nhất là đeo kính thuốc – một giải pháp an toàn, dễ thực hiện và mang lại hiệu quả ngay lập tức. Tuy nhiên, việc đo khám cần được thực hiện tại cơ sở chuyên khoa để đảm bảo độ chính xác tuyệt đối.

Một lựa chọn khác là sử dụng kính áp tròng chỉnh hình giác mạc ban đêm (Ortho-K). Phương pháp này giúp định hình giác mạc tạm thời trong lúc ngủ, cho phép trẻ có thể nhìn rõ vào ban ngày mà không cần đeo kính. Đồng thời, Ortho-K còn có tác dụng làm chậm tiến trình cận thị và phù hợp với trẻ từ 8 tuổi trở lên.

Đối với học sinh đủ 18 tuổi, có thể cân nhắc đến phẫu thuật khúc xạ nếu độ cận đã ổn định. Tại Bệnh viện Mắt Ánh Dương, phương pháp mổ cận AI độc bản đang được triển khai, giúp cá nhân hóa quy trình phẫu thuật theo từng bệnh nhân, đảm bảo an toàn và chính xác tối đa.

IX. Vai Trò Của Phụ Huynh Và Nhà Trường

Phụ huynh và nhà trường giữ vai trò then chốt trong việc bảo vệ đôi mắt học đường. Cha mẹ cần chủ động quan sát những thay đổi trong hành vi của trẻ, chẳng hạn như nheo mắt, cúi sát khi học bài hay than đau đầu, mỏi mắt. Đưa trẻ đi khám định kỳ tại cơ sở chuyên khoa là bước cần thiết để kịp thời phát hiện tật khúc xạ.

Về phía nhà trường, cần tổ chức các chương trình sàng lọc thị lực định kỳ cho học sinh, đồng thời kết hợp giáo dục các em về thói quen học tập đúng cách, giữ gìn đôi mắt. Việc lồng ghép các tiết học kỹ năng sống, hoạt động ngoại khóa ngoài trời cũng góp phần giảm thiểu nguy cơ mắc tật khúc xạ ở lứa tuổi học sinh.

X. Kết Luận

Tật khúc xạ học đường là vấn đề sức khỏe học đường nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển thể chất và tinh thần của trẻ em. Với nhịp sống hiện đại và môi trường học tập nhiều áp lực, việc phòng ngừa và phát hiện sớm tật khúc xạ càng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Chỉ khi gia đình, nhà trường và xã hội cùng phối hợp hành động – từ điều chỉnh thói quen học tập, tăng cường vận động ngoài trời cho đến khám mắt định kỳ – chúng ta mới có thể bảo vệ đôi mắt sáng khỏe cho thế hệ tương lai, giúp các em học tập tốt, phát triển toàn diện và vững bước trên hành trình theo đuổi ước mơ.